Ciekawostki stomatologiczne cz. III

Narzędzia stomatologiczne kiedyś i dziś

Dawne praktyki stomatologiczne po dziś dzień intrygują, wywołują uśmiech, nierzadko szokują. Pamiętajmy jednak, że od zarania dziejów ludzie musieli radzić sobie z bólem zębów. Metod uśmierzania bólu było mnóstwo. Na przykład w średniowieczu zalecano picie ziołowych wywarów, nacieranie bolącego zęba popiołem, chlebem ogryzionym przez myszy lub innym specyfikiem o bliżej nieokreślonym pochodzeniu. Popularne było również „leczenie” zęba płonącą świeczką, a nawet... całowanie osła w celu usunięcia dokuczliwego bólu.

Co robiono z bolącym zębem w czasach, kiedy dysponowano jedynie prostymi narzędziami? Najłatwiej było go wyrwać. Brakująca jedynka nikomu nie spędzała snu z powiek. Wyjątkiem byli możnowładcy i osoby wyżej postawione w hierarchii społecznej. Nawet w średniowieczu brak uzębienia u młodej arystokratki nie był wskazany. Aby zachować zdrowe zęby jak najdłużej, stosowano płukanki ziołowe, a powierzchnię zębów czyszczono kawałkiem szorstkiej tkaniny.

Ludzie z niższych warstw społecznych nie przejmowali się zanadto zdrowiem jamy ustnej. Rzecz jasna, do czasu. Gdy pojawiał się ból zęba, szukano najprostszej i najszybszej drogi do rozwiązania problemu. Niestety, zabieg ekstrakcji zęba kilka wieków temu był drogą przez mękę. „Wyrywacze zębów”, którzy z zawodu byli rzemieślnikami, usuwali zęby swoim „pacjentom” na zatłoczonych targowiskach między straganami. O znieczuleniach wiedziano niewiele. Czasem sięgano po zioła lub alkohol, który jedynie otępiał zmysły nieszczęśnika. Dopiero w czasach nowożytnych pojawiły się nowe metody znieczulenia. W gabinetach dentystycznych stosowano opium, konopie indyjskie, a później również kokainę i gaz rozweselający.

Na szczęście stomatologia, podobnie jak inne dziedziny medycyny mocno ewoluowała. Największy jej rozkwit przypada na wiek XIX. Aby docenić to, co mamy dziś, warto przyjrzeć się metodom leczenia zębów, stosowanym kilkaset lat temu.

Stomatologia kiedyś...

Dawne narzędzia „dentystyczne”, które można oglądać w muzeach na całym świecie, wywołują ciarki na plecach. Oto niektóre z nich:

• prototyp wiertarki stomatologicznej – pierwsze ręcznie napędzane wiertarki, za pomocą których oczyszczano zęby, były znane już w starożytności. Bardziej zaawansowaną technicznie wiertarkę skonstruował ojciec stomatologii Pierre Fauchard w XVIII wieku;
• dźwignia typu „pelikan” - narzędzie to skonstruowano w XIV w. (wg niektórych źródeł historycznych był to wiek XV) i służyło ono do ekstrakcji zęba. Instrument przypominał wyglądem dziób pelikana. Jego stosowanie wymagało od dentysty nie lada wprawy, a także użycia siły. Często dochodziło do komplikacji podczas zabiegu – zmiażdżenia chorego zęba, a nawet uszkodzenia zębów sąsiednich, dziąseł i całej żuchwy;
• rozwieracz do ust – ten z XVI w. ani trochę nie przypomina silikonowych rozwieraczy, które obecnie można znaleźć w sklepach medycznych. Jest metalowy, ciężki i mówiąc delikatnie, mało komfortowy w użytkowaniu. Rozwieracze dentystyczne stosowane były u pacjentów ze szczękościskiem. Eliminowały również odruch zamykania jamy ustnej podczas bolesnego zabiegu;
• dłuta dentystyczne – wyglądem przypominały małe metalowe łopatki zakończone drewnianym trzonkiem. Niezbędne do wykonania zabiegu ekstrakcji. Stosowano je do podważania zepsutych zębów i usuwania pozostałości korzeni;
• kleszcze z wysuwaną śrubą, zwane również „kruczym nosem” - kolejny, tym razem XIX-wieczny wynalazek służący do usuwania pozostałości korzenia zębowego. Warto wspomnieć, że zabieg ekstrakcji zwykle kończył się przyłożeniem rozpalonego żelaza w miejsce rany, aby zapobiec rozwojowi infekcji.

… i dziś

Archaiczne instrumentarium dentystyczne niewątpliwie budzi grozę. Niemniej trzeba pamiętać, że było ono kamieniem milowym w rozwoju współczesnej stomatologii. Niektóre metody leczenia zębów przetrwały do dziś. Dla przykładu: starożytni Celtowie z powodzeniem wstawiali złote „implanty”, Rzymianie wyspecjalizowali się w wypełnianiu ubytków próchnicowych ołowiem, a w X wieku arabski lekarz Albucasis skonstruował przyrząd do usuwania kamienia nazębnego.

Choć termin „dentysta” pojawił się dopiero w XIV wieku, już wcześniej znano bardziej lub mniej skuteczne metody higieny i leczenia jamy ustnej. W XX wieku rozwinęły się takie dziedziny, jak stomatologia estetyczna, protetyka czy implantologia. Pojawiły się nowoczesne unity, mikroskopy stomatologiczne, skuteczne metody znieczulenia oraz szereg innych udogodnień, dzięki którym wizyta u dentysty przebiega sprawnie i bezboleśnie.