Co nieco o historii stomatologii - od „mswaki” do Oral-B

Według niektórych źródeł, pierwsze wzmianki na temat form leczenia zębów pochodzą z czasów świetności cywilizacji doliny Indusu (3300-1300 p.n.e.). W dokumentach historycznych można doszukać się informacji z zakresu ówczesnej „stomatologii” sięgających siedmiu tysiącleci p.n.e. Nasi starożytni przodkowie zgłębiali wiedzę na temat przyczyn bólu zęba; wówczas pojawiło się pojęcie „zębowych robaków” powodujących próchnicę. Z papirusu Edwina Smitha, odnalezionego w okolicach Teb w drugiej połowie XIX w., a pochodzącego z roku 1555 p.n.e., dowiadujemy się, w jaki sposób początkowo leczono wiele schorzeń jamy ustnej. W średniowieczu nie znano jeszcze takiego zawodu jak stomatolog – praktyka dentystyczna ograniczała się do ekstrakcji bolącego zęba przez lekarza ogólnego lub zwykłego rzemieślnika.

Współcześni zdobywają istotne informacje o pre-protetyce, pre-implantologii, czy genezie chirurgii dentystycznej badając odnalezione szczątki – w tym tzw. zabytki stomatologii (prototyp sztucznej szczęki, implanty, nietypowe wypełnienia). Co ciekawe, terminu „dentysta” użyto po raz pierwszy w Egipcie 3 tys. lat p.n.e.

Małe kalendarium:
1804 – pojawiło się lusterko stomatologiczne;
1806 r. – przy Dutch Street w Nowym Jorku otwarto sklep ze środkami czystości, którego właścicielem był William Colgate; w 1873 r. dobrze prosperująca firma Colgate&Company rozpoczyna sprzedaż pasty do zębów w słoiczku (od 1896 w tubce), a w 1983 r. w sprzedaży pojawia się szczoteczka Colgate Plus;
1816 – ubytki zaczęto wypełniać amalgamatem;
1840 – założono pierwszą uczelnię stomatologiczną Baltimore College of Dental Surgery;
1848 – Waldo Hanchett opatentował pierwszy fotel dentystyczny;
1850 – opatentowano szczoteczkę do zębów (choć samo szczotkowanie zębów było znane już wiele wieków wcześniej);
1875 – George Green opatentował elektryczne wiertło dentystyczne;
1895 – wykonano pierwsze zdjęcie RTG uzębienia;
pierwsza połowa XX w. – wynaleziono elektryczną szczoteczkę do zębów;
lata 80. XX w. – wynalezienie licówek;
1997 – opracowano system „The Wand” (bezbolesne znieczulenie).

Pierwsze wypełnienia

Rzymski uczony Aulus Cornelius Celsus żyjący w I wieku p.n.e. był autorem dzieła „De Medicina”, w którym zawarł podstawowe informacje dotyczące leczenia stomatologicznego. Sam stosował już wypełnienia z ołowiu (stąd nazwa „plomba”). W zależności od położenia geograficznego używano innego rodzaju materiału. W nowożytnej Europie oprócz ołowiu popularne stało się złoto oraz cyna. W VII w. w Chinach używano amalgamatu czyli stopu metali. Interesującym jest fakt, że na początku XX w. w Śłowenii znaleziono ząb (kieł młodego mężczyzny) z wypełnieniem z wosku pszczelego. Badania radiowęglowe potwierdziły, iż plomba pochodzi sprzed ponad sześciu tysiącleci.

Higiena jamy ustnej

Gałązki drewniane, płukanki ziołowe, skrobaki języka były znane wiele wieków p.n.e. W starożytnej Grecji myto zęby używając palca; czyszczono ich powierzchnię startymi skorupami jaj lub sproszkowanymi kośćmi. Współczesna pasta do zębów zawiera między innymi środki ścierne, pieniące, przeciwbakteryjne, sole, witaminy, a także wapń i fluor. W Afryce do dziś używa się tzw. mswaki, czyli patyka do żucia o właściwościach antybakteryjnych.

Od zawsze stosowano wykałaczki z drewna bądź z piór kaczki czy gęsi. Prototyp szczoteczki do zębów to jeden z najstarszych wynalazków ludzkości. Archeolodzy odnaleźli w niemieckiej miejscowości Minden szczoteczkę z kości zwierzęcej o długości ok. 10 cm. Pochodzenie przedmiotu datuje się na 1750 r. Pierwsze szczoteczki miały niestety jedną zasadniczą wadę – włosie było twarde i raniło dziąsła, ponadto szybko się zużywało. Dopiero w 1938 r. wynaleziono „Oral-B” – szczoteczkę z miękkimi nylonowymi włóknami, która szybko zyskała aprobatę dentystów. W latach dziewięćdziesiątych na rynku pojawiła się Oral-B Indicator ze specjalnymi włóknami, które zmieniając kolor sygnalizują użytkownikowi, że czas wymienić szczoteczkę na nową. Może ktoś pamięta ten telewizyjny "hit", który potrafił naprawdę na długo utkwić w pamięci? ;)

Na początku XIX w. podkreślano potrzebę stosowania nici dentystycznej. Jednak dopiero w 1882 r. firma Johnson&Johnson opatentowała pierwszą profesjonalną nić. Następnie dr Charles C. Bass w pierwszej połowie XX w. opracował nić nylonową, która sprawdzała się lepiej od tej wykonanej z jedwabiu.

Pierwsze płukanki robiono z ziół, octu, soli glinu. Specjalne mieszanki zawierały nieraz miód i dzikie oliwki. Receptur było wiele. Najczęściej płukano usta nie ze względów higienicznych, lecz przede wszystkim zdrowotnych (np. w celu wyleczenia gardła). Współczesne płyny do płukania jamy ustnej zawierają takie składniki, jak olejki eteryczne, fluorek sodu i chlorek cynku.

Mimo ogromnego postępu jaki dokonał się w XX-wiecznej medycynie, nie sposób odmówić naszym przodkom inwencji i mądrości życiowej, które niewątpliwie ukształtowały obraz współczesnej stomatologii.

Postępowanie w przypadku ułamanego zęba

Złamanie zęba może nastąpić w różnych okolicznościach. Najczęściej jest efektem nieszczęśliwego wypadku. Najważniejsze, by nie zwlekać z wizytą u specjalisty, który doradzi jak należy postąpić w danej sytuacji. Czasami konieczne jest poddanie się leczeniu endodontycznemu, a nawet usunięcie zęba.

Złamanie może nastąpić w dwojaki sposób:
1. Naddziąsłowo – niezbędne będzie wówczas zamontowanie wkładu koronowo-korzeniowego (np. z włókna szklanego).
2. Poddziąsłowo – leczenie jest bardziej skomplikowane; można je podzielić na trzy etapy:

• przygotowanie zachowawcze;
• leczenie ortodontyczne;
• leczenie protetyczne.

Mając na uwadze wielkość uszkodzeń zęba, możemy mówić o:
1. mikropęknięciu – nie wymaga skomplikowanych metod leczenia; na ogół wystarczy lakierowanie uszkodzonej powierzchni;
2. odprysku szkliwa – wskazane jest odbudowanie fragmentu materiałem kompozytowym;
3. małych uszkodzeniach stomatologicznych – wymagane jest wykonanie korony porcelanowej lub odbudowy kompozytem;
4. dużych uszkodzeniach stomatologicznych – również stosuje się koronę porcelanową często wspartą na wkładzie koronowo-korzeniowym;
5. odłamaniu korony w całości – jeżeli jest możliwe to niezbędne jest wykonanie nowej korony czasami po wcześniejszych zabiegach mających na celu odtworzenie długości korzenia.

Zniszczony ząb można wyjątkowo skutecznie "zrekonstruować"

Objawy przy ułamaniu zęba:

• krwawienie;
• nadwrażliwość na zimne/gorące pokarmy;
• ból przy gryzieniu i przeżuwaniu.

Wykonanie korony protetycznej

Korona może być wykonana z takich materiałów jak złoto, tlenek cyrkonu (korona pełnoceramiczna) akryl (korona tymczasowa) lub porcelana. Pacjent stosunkowo szybko się do niej przyzwyczaja. Tzw. „koronkę” zakłada się zarówno na zęby stałe, jak i mleczne.
1. Na pierwszej wizycie w gabinecie stomatologicznym, lekarz dokładnie ogląda złamany ząb i dokonuje wyboru wypełnienia. Jeśli ząb był wcześniej leczony kanałowo niezbędne jest wykonanie zdjęcia RTG.
2. Stomatolog szlifuje ząb i pobiera wycisk. Korona protetyczna musi mieć taki rozmiar i kształt, by idealnie pasowała do reszty uzębienia.
3. Na ułamany ząb zakładana jest zabezpieczająca korona tymczasowa.
4. Kolejny etap to dobranie odpowiedniego koloru korony stałej.
5. Na kolejnej wizycie pacjent przymierza koronę. Jeśli kształt oraz kolor są właściwe, lekarz cementuje „koronkę” na zębie.

Dodatkowe wykonanie wkładu koronowo-korzeniowego jest niezbędne wtedy, gdy nastąpiło poważne złamanie zęba i sama korona protetyczna byłaby niewystarczająca (nie miałaby na czym się „oprzeć”).

Zalety korony protetycznej:

• odbudowuje i wzmacnia ząb;
• wykazuje dużą wytrzymałość i szczelność;
• poprawia estetykę uzębienia.

Wykonanie licówki

W przypadku złamania zęba rozwiązaniem alternatywnym dla korony protetycznej może być licówka z porcelany lub kompozytu. Co istotne, licówkę można założyć tylko w przypadku niewielkich ułamań bądź ukruszeń zęba.
1. Na początku lekarz ustala z pacjentem szczegóły zabiegu i wykonuje zdjęcie (jeśli jest to konieczne).
2. Dobierany jest kolor. Następnie stomatolog szlifuje ząb i pobiera wycisk.
3. Kolejny krok to założenie ochronnej licówki tymczasowej.
4. Ostatni etap obejmuje przymiarkę oraz utrwalenie licówki wiązką światła.

Zalety licówek:

• są odporne na przebarwienia oraz ścieranie;
• wyglądają wyjątkowo estetycznie i naturalnie;
• wykonanie ich maksymalnie oszczędza naturalne tkanki zęba.